„Władca Pierścieni” nie jest tylko książką albo tylko filmem. To zjawisko kulturowe, które istnieje już prawie 100 lat. Śródziemie, czyli fikcyjny świat stworzony przez brytyjskiego filologa J.R.R. Tolkiena, nieprzerwanie inspiruje kolejne pokolenia pisarzy, poetów, a nawet muzyków rockowych.
W tym artykule zajmiemy się analizą dwóch fikcyjnych języków, które odegrały bardzo ważną rolę w świecie Śródziemia. Jeden z nich to Quenya a drugi to Czarna Mowa — język stworzony przez Saurona.
Zanim zaczniemy badać język elfów z Władcy Pierścieni oraz mowę podłych istot służących Sauronowi, zobaczmy, jak twórcy różnych dyscyplin sztuki inspirowali się pracą brytyjskiego pisarza.
Spis Treści:
„Władca Pierścieni” w muzyce popularnej XX wieku
Zarówno „Władca Pierścieni” jak i „Hobbit, czyli tam i z powrotem” zainspirowały rzeszę muzyków rockowych do napisania piosenek o Śródziemiu, Mordorze i Pierścieniu. Co więcej, robili to na długo, zanim w kinach ukazała się filmowa adaptacja Petera Jacksona.
Popularnym przykładem takiego utworu jest „Ramble On” zespołu Led Zeppelin z 1969 roku. Oto fragment tekstu nawiązujący do „Władcy Pierścieni”:
T’was in the darkest depths of Mordor, I met a girl so fair. But Gollum and the evil one crept up and slipped away with her.
Co oznacza:
W najciemniejszych zakątkach Mordoru spotkałem piękną dziewczynę. Ale Gollum i jego zły towarzysz podkradli się do mnie i z nią uciekli.
Innym przykładem inspiracji Tolkienem w muzyce jest piosenka „The Wizard” zespołu Black Sabbath z 1970 roku. Pomimo że tekst tak naprawdę hołd dla… dilera narkotykowego, to sama jego postać jest inspirowana Gandalfem.
Motywy Tolkiena są również obecne w utworze „The Battle of Evermore” (1971) Led Zeppelin, „Nimrodel / The Procession / The White Rider” (1974) Camela oraz „Rivendell” zespołu Rush (1975).
Co więcej, blackmetalowy zespół Burzum wziął swoją nazwę z fragmentu inskrypcji na Jedynym Pierścieniu.
„Władca Pierścieni” w innych mediach
Nawiązanie do Gandalfa pojawia się również w jednym z odcinków popularnego sitcomu „Przyjaciele”. Jest tam wspomniana postać, która według Chandlera i Rossa jest „czarodziejem imprez”.
Wpływy „Władcy Pierścieni” pojawiają się nie tylko w kulturze popularnej. Twór brytyjskiego filologa zainspirował też badaczy kultury, literatury i języków. Fikcyjne języki Tolkiena położyły również fundament pod takie języki jak Klingoński, język Dothraki, czy język Na’vi z Avatara.
Nie przedłużając już, ruszajmy w podróż do magicznego świata czarodziejów, elfów i ich niesamowitych języków.
WingNut Films. Wszelkie prawa zastrzeżone. Wszystkie powiązane programy są własnością WingNut Films.
Języki Śródziemia
Można powiedzieć, że języki Śródziemia tętnią życiem i są niezwykle prawdziwe. Mają swoją własną historię, rozbudowane słownictwo i dobrze opisane zasady gramatyczne.
Niezależnie od tego, czy jest to elficki język Tolkiena o nazwie Quenya, czy Czarna Mowa używana przez sługi Saurona, fani na całym świecie uczą się tych języków, a nawet starają się je samodzielnie rozbudowywać.
Tolkien miał też sporą wiedzę na temat języków germańskich, co pomogło mu w tworzeniu swoich własnych fikcyjnych języków. Język angielski też oczywiście odgrywał tam ważną rolę.
W tym artykule ddpowiemy sobie na następujące pytania:
- Czym jest język Quenya?
- Czym jest Czarna Mowa Mordoru?
- Jaką historię mają te języki?
- Kto je używał w świecie „Władcy Pierścieni”?
- Czy Quenya to TEN język Elfów z „Władcy Pierścieni”?
- Czy istnieją jakieś podobieństwa między językami Tolkiena a prawdziwymi językami?
- Gdzie można się tych języków nauczyć?
Przykład tekstu w języku Quenya. Źródło: Wikipedia
Quenya, czyli archaiczny język elfów z „Władcy Pierścieni”
Poza Śródziemiem…
Ten tolkienowski język Elfów został zainspirowany językiem fińskim. Jest to też jeden z pierwszych fikcyjnych języków stworzonych przez brytyjskiego filologa.
Język Quenya zaczął powstawać w roku 1910, czyli 27 lat przed publikacją powieści „Hobbit, czyli tam i z powrotem” i 44 lata przed wydaniem „Władcy Pierścieni”.
Tolkien dość często zmieniał jego gramatykę. W słownictwie nie było jednak zbyt wielu zmian.
Pomimo że fiński był głównym źródłem inspiracji dla języka Quenya, Tolkien czerpał również z greckiego, walijskiego i z łaciny (w jednym aspekcie Quenya jest bardzo podobna do łaciny, ale o tym później).
A co oznacza słowo „Quenya”?
W owej mowie jest to po prostu odpowiednik słowa „język”.
Wróćmy do Śródziemia…
Język elfów Quenya jest często określany mianem szlachetnej mowy. Był to również pierwotny język elficki, od którego wywodziło się wiele innych języków.
W świecie Śródziemia Quenya była starożytnym językiem używanym na długo przed akcją „Władcy Pierścieni”. W pewnym momencie ten tolkienowski język elfów przestał być jednak używany na co dzień i stał się językiem ceremonialnym.
Można więc powiedzieć, że Quenya to tolkienowski odpowiednik łaciny.
Krótka historia języka Quenya
W pierwszej erze Śródziemia Quenya była używana przez Elfy Wysokiego Rodu. Sam język został stworzony przez Eldarów, czyli Elfy, które pomaszerowały do Valinoru — domu Valarów, boskich istot, które służyły Eru Ilúvatarowi (tolkienowski odpowiednik chrześcijańskiego Boga). Valarowie sami zaczęli potem mówić w języku Quenya.
Zanim język Quenya powstał, Elfy posługiwały się językami o nazwach Eldarin i Avarin. Po jakimś czasie Eldarowie założyli jednak miasto Tirion, w którym powstała Quenya.
W drugiej erze językiem Quenya posługiwali się ludzie z Númenoru. Był to później język używany też przez ludzi z Gondoru i Arnoru (którzy byli następcami ludzi z Númenoru), chociaż korzystali z niego jedynie do nazywania swoich króli.
W czasach „Władcy Pierścieni” praktyka ta została jednak zapomniana. Wznowił ją Aragorn, który jako król przybrał imię Elessar Telcontar.
WingNut Films. Wszelkie prawa zastrzeżone. Wszystkie powiązane programy są własnością WingNut Films.
Które postaci z „Władcy Pierścieni” posługiwały się językiem Quenya?
Czy jest moment w filmie albo książce „Władca Pierścieni”, w którym jest ktoś, kto mówi językiem Quenya?
Tak!
Dobrym przykładem jest scena, w której Saruman zsyła burzę na Drużynę Pierścienia. Bohaterowie przeprawiają się wtedy przez Caradhras. Ten elficki język Tolkiena posłużył złemu czarodziejowi jako źródło zaklęć.
Oto co Saruman wykrzykiwał w adaptacji Petera Jacksona:
Cuiva nwalca Carnirasse; nai yarvaxea rasselya! Cuiva nwalca Carnirasse; Nai yarvaxea rasselya; taltuva notto-carinnar!
Co oznacza:
Zbudź się okrutny Czerwony Rogu! Niech Twój Róg spadnie na Twoich wrogów i pokryje się krwią.
Nic dziwnego, że Saruman używał języka Quenya. Czarodziej był jednym z wysłanników Valarów.
Dziwne jest natomiast to, że mową, w której padła odpowiedź Gandalfa był język Elfów Sindarin, czyli język Elfów szarych. Sindarin był uważany za język niższy i mniej szlachetny.
Czy Quenya to TEN język Elfów z „Władcy Pierścieni”?
Odpowiedź brzmi „nie”. Pomimo że Quenya pojawia się we „Władcy Pierścieni” i odgrywa istotną rolę w opowieści (np. Frodo dostał od Galadrieli flakonik ze światłem Valarów, które trzeba było rozpalić zaklęciem wypowiadanym w Quenii — sam wykorzystał go w walce z Szelobą), to Quenya nie jest językiem, który w pierwszej kolejności utożsamiamy z Elfami.
Jak wspomnieliśmy wcześniej Quenya była językiem używanym w celach ceremonialnych i w czasach „Władcy Pierścieni” nikt nie używał go w celach komunikacyjnych.
Język Elfów we „Władcy Pierścieni” to Sindarin. To w nim rozmawiali ze sobą np. Aragorn z Legolasem.
Język Elfów Sindarin był uważany za mniej szlachetny. Stał się jednak o wiele bardziej powszechny. W pewnym momencie był nawet wspólną mową dla istot Śródziemia.
Czy istnieją teksty napisane w języku Quenya?
Ten elficki język Tolkiena był wykorzystywany do pisania pięknych poematów. Poniżej demonstrujemy pierwszą zwrotkę wiersza o nazwie Namárië.
Jest to najdłuższy poemat napisany w języku Quenya, który został opublikowany za życia pisarza.
Ai! laurië lantar lassi súrinen,
yéni únótimë ve rámar aldaron!
Yéni ve lintë yuldar avánier
mi oromardi lisse-miruvóreva
Andúnë pella, Vardo tellumar
nu luini yassen tintilar i eleni
ómaryo airetári-lírinen. (J.R.R. Tolkien)
Poniżej polskie tłumaczenie:
Oh! Niby złoto lecą z wiatrem liście
Długie lata niezliczone niby skrzydła drzew,
Długie lata przeminęły niby słodkie miody,
Szybko spijane w wysokich salach poza Zachodem
Pod nieboskłonami Vardy,
Gdzie gwiazdy drżą na głos jej śpiewu, świety i królewski
(źródło: http://www.popolsku24.pl/piosenka,tengwar-namarie.html, autor: heavylion237)
Słowo Namárië pochodzi od wyrażenia á na márië. Oznacza ono „żegnaj”.
Gdzie nauczyć się języka Quenya?
Obecnie istnieje około setki słów stworzonych przez Tolkiena w języku Quenya. Jeśli chodzi o języki Elfów i innych ras, to jest to nadal jeden z najlepiej rozwiniętych tworów lingwistycznych w fikcyjnym świecie Tolkiena.
Ze wszystkich języków Elfickich, Quenya wydaje się najszlachetniejsza i najpiękniejsza. Nic więc dziwnego, że fani Tolkiena na całym świecie starają się jej nauczyć.
Niestety nie ma wielu wiarygodnych źródeł w Internecie. Najlepiej języka Quenya uczyć się na podstawie dodatków do książki Powrót Króla.
Jeśli jednak nie mamy takiej możliwości to warto odwiedzić stronę The Elvish Linguistic Fellowship (skrót E.L.F). Jest to stowarzyszenie, które zajmuje się badaniem języków stworzonych przez Tolkiena.
Christopher Tolkien, syn pisarza, upoważnił E.L.F. do wydawania prac swojego ojca na temat fikcyjnych języków.
Quenya: Słownictwo
Jak wspominaliśmy wcześniej, posiada około setki słów. Poniżej prezentujemy tabelę z niektórymi z nich:
Quenya |
Polski |
| aika | szeroki, obszerny |
| aina | święty |
| ailo | jezioro |
| haimë | nawyk |
| halcin | zamarznięty |
| imbë | pomiędzy |
| indo | dom |
| tassë | tam |
| ráva | dzicz |
| carma | broń |
WingNut Films. Wszelkie prawa zastrzeżone. Wszystkie powiązane programy są własnością WingNut Films.
Czarna Mowa: Ojczysty język Mordoru
Zostawmy teraz język Elficki Tolkiena i zajmijmy się czymś innym. Oto Czarna Mowa — język używany m.in. w Mordorze.
Czym jest Czarna Mowa?
W świecie Śródziemia Czarna Mowa została stworzona przez Saurona. Miała służyć jako narzędzie komunikacji dla wszystkich istot służących Czarnemu Panu.
Miał to być również ojczysty język wszystkich ziem podbitych przez wojska Mordoru. Jeśli chodzi natomiast o charakter tego języka, to Czarna Mowa była antyrównoległa do języka krasnoludów Khuzdul.
Język ten miał dwie odmiany: wysoką i niską. Wysoka była używana przez Saurona, Nazgûle (Upiory Pierścienia) i Olog-hai (Trolle). Niska odmiana Czarnej Mowy była natomiast używana przez szeregowych żołnierzy i orków.
Później Orkowie rozwinęli jednak własny język. Stworzenie własnego języka mówionego nie było już jednak takie istotne w Trzeciej erze śródziemia. Wtedy Orkowie zaczęli się bowiel posługiwać wspólną mową (język Westron).
Podobne języki
Tolkien porównywał Czarną Mowę do języka huryckiego używanego przed naszą erą na terenach Mezopotamii.
Tolkien opisywał również Czarną Mowę jako język aglutynacyjny.
Jest to typ języka, w którym treści mogą być przekazywane za pomocą ciągu połączonych ze sobą morfemów. Umożliwia to tworzenie niezwykle długich słów oraz pewną dowolność przy ich powstawaniu.
Współczesnymi przykładami języków aglutynacyjnych są węgierski, fiński oraz estoński.
Inskrypcja na Jedynym Pierścieniu
Niestety Czarna Mowa była jednym z najmniej rozwiniętych języków Tolkiena. Nie napisał on żadnych poematów w tym języków, ani nie wzbogacił za bardzo jego słownictwa W związku z tym nie mamy zbyt wiele materiałów do zbadania.
Jest jednak jeden tekst, na którym możemy się oprzeć.
Jest to inskrypcja, która pojawia się czasem na Jedynym Pierścieniu. W Czarnej Mowie brzmi ona następująco:
Ash nazg durbatulûk, ash nazg gimbatul,
ash nazg thrakatulûk agh burzum-ishi krimpatul. (J.R.R Tolkien)
Co można przetłumaczyć jako:
Jeden, by wszystkimi rządzić, Jeden, by wszystkie odnaleźć, Jeden, by wszystkie zgromadzić i w ciemności związać. (przekład: Maria Skibniewska)
Powyższy tekst został wypowiedziany w Drużynie Pierścienia — zarówno w książce, jak i w filmie.
Oto fragment książki:
Zmiana w głosie czarodzieja była zdumiewająca. Nagle stało się groźne, potężne, surowe jak kamień. Wydawało się, że cień przesłonił wysokie słońce i weranda na chwilę pociemniała. Wszyscy drżeli, a elfy zatkały uszy (Władca Pierścieni, J.R.R. Tolkien, 1954).
A oto zdjęcie ze sceny filmu — była to jedna z dodatkowych scen, którą usunięto z adaptacji Petera Jacksona.
WingNut Films. Wszelkie prawa zastrzeżone. Wszystkie powiązane programy są własnością WingNut Films.
Czarna Mowa: charakterystyka
Zarówno inskrypcja, jak i powyższ scena z „Władcy Piercieni” dają nam całkiem sporo informacji na temat Czarnej Mowy.
Był to zdecydowanie język nieprzyjemny i szorstki. Słuchanie go przyprawiało Elfy o ból głowy, a dźwięk jego słów sprawiał, że otoczenie stawało się mroczne i ponure.
Mówienie w języku Mordoru mogło być zatem postrzegane jako bluźnierstwo.
Można tutaj zobaczyć, jak bardzo różnił się od niego chociażby Tolkienowski język Elfów Quenya.
Czy można się nauczyć Czarnej Mowy?
Jak pisaliśmy wcześniej jest to jeden z uboższych języków Tolkiena.
David Salo, lingiwsta, który pracował z Peterem Jacksonem przy filmowej adaptacji „Władcy Pierścieni”, stworzył jednak swój własny dialog w Czarnej Mowie.
Jak? Wykorzystał morfemy z inskrypcji na Jedynym Pierścieniu.
Oto jego tekst:
Gû kîbum kelkum-ishi, burzum-ishi. Akha gûm-ishi ashi gurum.
Co możemy przetłumaczyć jako:
W próżni nie ma życia. Jest tylko śmierć.
Możemy pójść za przykładem Davida Salo i spróbować wykorzystać inskrypcję na Jedynym Pierścieniu do stworzenia własnych słów i znaczeń.
Czarna Mowa: Słownictwo
Oto tabela, która zawera jeszcze więcej przykładów słownictwa w tym mrocznym języku:
Black Speech |
Polski |
| agh | i |
| burzum | ciemność |
| durub | władca |
| gazat | krasnolud |
| krimp- | związać |
| lug | wieża |
| mog | głos |
| Nazguul | upiór |
| nuut | niebo |
| prakh- | zwabić |
Inne popularne fikcyjne języki
Można powiedzieć, że Tolkien to ojciec chrzestny fikcyjnych języków. Jego dbałość o szczegóły i chęć tchnięcia w swoje języki życia zainspirowała wielu twórców, i to nie tylko z gatunku fantasy.
Przyjrzymy się teraz innym fikcyjnym językom, które stały się równie, a nawet bardziej popularne od języków Tolkiena.
Klingoński
Jednym z najpopularniejszych i najbardziej dojrzałych fikcyjnych języków jest klingoński. Pochodzi on z uniwersum Star Treka i został stworzony przez Marca Okranda — amerykańskiego językoznawcę, który w latach 80. współpracował z Paramount Pictures.
Język zyskał tak dużą popularność, że fani odprawiają ceremonie ślubne, piszą piosenki i adaptują literaturę z prawdziwego świata w języku klingońskim.
Dothraki
Innym popularnym językiem fikcyjnym jest Dothraki z serialu telewizyjnego „Gra o Tron”.
Plemię Dothraków pierwszy raz pojawiło się w „Pieśni lodu i ognia” George’a R.R. Martina. Książka zawierała już kilka słów w ich języku, ale język ten miał jeszcze wtedy okrojoną formę.
Dopiero w serialu telewizyjnym HBO język Dothraki został naprawdę rozwinięty i ożywiony.
Ponieważ plemię było koczownicze i dużo podróżowało, język miał odzwierciedlać bliski związek z końmi i jeździectwem.
Na’vi
Na koniec porozmawiajmy o języku Na’vi z Avatara. Paul Frommer, lingwista współpracujący z Jamesem Cameronem, stworzył rozbudowane słownictwo dla tego języka, aby rasa Na’vi była jeszcze bardziej autentyczna.
Fani tego filmu wraz z Frommerem szybko utworzyli wspólnotę, aby dalej rozwijać ten fikcyjny język.
Elficki język Tolkiena o nazwie Quenya oraz Czarna Mowa — Podsumowanie
Pomimo faktu, że „Władca Pierścieni” ukazał się ponad pół wieku temu, dzieło Tolkiena jest nadal tak samo popularne jak przed laty.
Języki Tolkiena rzadko pojawiały się w adaptacji Petera Jacksona, ale mamy sporo materiałów napisanych przez samego autora.
A więc, jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o języku Quenya i Czarnej Mowie, zajrzyj do dodatkowych rozdziałów książki „Władca Pierścieni” — zawierają one najcenniejsze informacje o językach Tolkiena.
A jeśli masz pasję do nauki języków, ale niekoniecznie czas i motywację, zajrzyj do naszego sklepu. Z naszym elektronicznym tłumaczem mowy, Vasco Translator V4, masz 108 języków w kieszeni!
W pigułce
Quenya to język elfów, który był obecny w takich dziełach jak Władca Pierścieni i Silmarillion.
Został stworzony przez Eldarów, czyli elfy, które maszerowały do Valinoru.
Później został on zaadaptowany przez Valarów, boskie istoty.
W Drugiej Erze ludzie z Numenoru również mówili językiem Quenya.
Był on też używany przez ludzi z Gondoru i Arnoru do nazywania swoich królów.
Czarna Mowa Mordoru została natomiast stworzona przez Saurona, aby służyć jako środek komunikacji
ze wszystkimi jego sługami. Miał też być językiem urzędowym wszystkich ziem podbitych przez Mordor.
Czarną Mowę porównano do języka huryckiego z północnej Mezopotamii.
